Монголын нүүдэлчдийн уран зохиол дахь аавын дүр буюу хүн байхын учир
https://doi.org/10.53315/2782-3377-2021-14-30-40-60-80
Аннотация
Монголын аман болон бичгийн уран зохиолд ээж, аавынхаа тухай бичээгүй, дуулаагүй зохиолч олдохгүй л болов уу. Монголын эртний болон орчин үеийн аль ч уран зохиолд эцэг эхийн үүрэг, зан чанар олон хэлбэр, өнгөөр илэрч ирсэн байдаг. Эцэг эхчүүд бол хүүхдүүдийнхээ аз жаргал, сайн сайхны төлөө зүүж, урладаг хүмүүс. Аав гэдэг үгийг монгол хэлэнд хэрэглэвэл толгойд орж ирсэн эхний үгс нь ээж. Дараа нь эх орон, хүү, уул, бурхан гэх мэт бөгөөд энэ бүхэн нь хүний амьдралын утга учир, мөн чанарыг тодруулж өгдөг. Монголын орчин үеийн уран зохиолд аавын тухай олон мянган бүтээл бий. Энэ сэдвээр 60 гаруй зохиолч, яруу найрагчдын 100 орчим бүтээлд дүн шинжилгээ хийхэд аавын дүр төрх, нас, сэтгэл санаа, зан чанар, өрөвч сэтгэл, үр хүүхдийнхээ төлөөх гавьяа, чин сэтгэл гэх мэт олон ялгааг харж болно. Монголын орчин үеийн уран зохиолд эцгийн үүргийг илэрхийлэхдээ дараах зургаан ерөнхий шинж чанарыг товойлгон үзүүлсэн байна: 1) эцэг хүний ач хариулах арга хэмжээ авах гэсэн хүүхдийн дотоод хүсэл; 2) эцгийн ариун дүр төрх, нандин дурсамжийг хадгалах; 3) хайртай эцэг эхээсээ хол байгаа хүүхдүүдийн чин сэтгэлийн талархал; 4) эцгээ алдсандаа уй гашуугийн илэрхийлэл; 5) эцэг хүний хайр, сүсэг бишрэлийг харуулах баяр баясгалан; 6) хортой хүчнээс хамгаалах эцэг хүний ариун дүр.
Список литературы
1. Бадарч Пунцагийн (1999). «Хөөрхий» найраглал. МУЗД-65 (Монголын уран зохиолын дээж. Хойшид МУЗД гэх). Улаанбаатар. 198–201.
2. Банзрагч Дашзэвэгийн (2006). «Хээр морьтой хүн». Монголын сонгомол яруу найраг. Улаанбаатар. Бархүү Нацагийн (1995). «Аавын хээр» шүлэг. МУЗД-8. Улаанбаатар. 32–33.
3. Гаваасүрэн Лигдэнсүрэнгийн (2004). «Зүүдэнд уяатай аав» дууны шүлэг. МУЗД-108. Улаанбаатар. 168.
4. Галсан Тангадын (1995). «Миний аав» шүлэг. МУЗД-10. Улаанбаатар. 269–270.
5. Гомбожав Доржийн (2002). «Аав минь» шүлэг. МУЗД-88. Улаанбаатар. 111; «Аавын хацар» шүлэг. МУЗД-88. Улаанбаатар. 126.
6. Давааням Данигайн (2004). «Аавын ухаан» шүлэг. МУЗД-106. Улаанбаатар. 425–426.
7. Дагвадорж Чойсүрэнгийн (2003). «Аавдаа» шүлэг. МУЗД-102. Улаанбаатар. 71; «Хүү минь, би чамайгаа нэг их сайхан хайрлах гэсэн юм» шүлэг, МУЗД-102. Улаанбаатар. 76–77.
8. Дашбалбар Очирбатын (2001). «Бодол» шүлэг. МУЗД-74. Улаанбаатар. 64–65; « Намрын ухаарал» шүлэг. МУЗД-74. Улаанбаатар. 78–79; «Сэтгэл, ухаан хоёр» шүлэг. МУЗД- 74. Улаанбаатар. 244; «Элегия» шүлэг. МУЗД-74. Улаанбаатар. 92–97; «Ялан дийлэхийн ухаан» шүлэг. МУЗД-74. Улаанбаатар. 245.
9. Дашдамба Цэрэнжамцын (2004). «Миний охины төрсөн өдөр» шүлэг. МУЗД-107. Улаанбаатар. 151.
10. Дашдооров Сормууниршийн (1981). «Аавын үг». Монголын шилдэг яруу найраг. Улаанбаатар.
11. Доржпалам Барнангийн (2002). «Юугаа ч хайрлаагүй аав аа» шүлэг. МУЗД-88. Улаанбаатар. 358.
12. Доржцэрэн Навааншаравын (2004). «Аавууд» шүлэг. МУЗД-106. Улаанбаатар. 483.
13. Дулам Сэндэнжавын (2004). «Өвөө маань тэр өдрөө…» шүлэг. МУЗД- 93. Улаанбаатар. 154.
14. Дулмаа Шагдарын (2000). «Аав минь ажилсаг хүн байлаа» шүлэг. МУЗД-97. Улаанбаатар. 125–127; «Эцгийн голомт» шүлэг. Улаанбаатар. 26.
15. Жамьяан Дагвын (1981). «Хүү минь». Монголын шилдэг яруу найраг. Улаанбаатар.
16. Лхагвасүрэн Бавуугийн (1999). «Ачдаа үлдээх шүлэг». МУЗД-62. Улаанбаатар. 223; «Маргааш миний хүү цэрэгт мордоно» шүлэг. МУЗД-62. Улаанбаатар. 104–105; «Хүүдээ унших шүлэг». МУЗД-62. Улаанбаатар. 112; «Эр хүнийг хайрлаж яваарай» шүлэг. МУЗД-62. Улаанбаатар. 90–91.
17. Пүрэвсүрэн Пүрэвжавын (1999). «Аавын захиа» шүлэг. МУЗД-64. Улаанбаатар. 59.
18. Сумьяа Доржпаламын (2004). «Нутаг амьтай аав» дууны шүлэг, МУЗД-107. Улаанбаатар. 568.
19. Сундуй Бат-Очирын (2004). «Ухаан хайрласан аав» шүлэг. МУЗД-108. Улаанбаатар. 330–334.
20. Сундуй Оюунбадамын (2004). «Аав, хүү хоёр» шүлэг. МУЗД-106. Улаанбаатар. 551.
21. Сүрэнжав Шаравын (1998). «Миний охин» шүлэг. МУЗД-45. Улаанбаатар. 277–279; «Энхрий жаахан охин минь» шүлэг. 281; «Нэг модны намтар» дурсамж. 36–37.
22. Сэнгээ Дашзэвэгийн (1998). «Аавын захиа» шүлэг. МУЗД-42. Улаанбаатар. 32.
23. Сэрээнэн Ономын (1995). «Үнээн хүү минь тэгдэг юм» шүлэг., МУЗД-10. Улаанбаатар. 380–381.
24. Уянга Шагдарын (2004). «Аав» шүлэг. МУЗД-108. Улаанбаатар. 358–359.
25. Хангайсайхан Хүрэн-Алагийн (2004). «Аавдаа бичих захидал» шүлэг. МУЗД-98. Улаанбаатар. 153.
26. Хулан Цоодолын (2004). «Аавдаа» шүлэг. МУЗД-108. Улаанбаатар. 388–389.
27. Хуушаан Лувсандамбын (2001). «Аав минь адуучин явсан түүх» найраглал. МУЗД-76. Улаанбаатар. 214–233; «Миний эцэг» шүлэг. МУЗД-76. Улаанбаатар. 133; «Эцгийн хайр» шүлэг. МУЗД-76. Улаанбаатар. 134.
28. Хүрэлбаатар Бямбажавын (2002). «Аавдаа өргөсөн зул» шүлэг. МУЗД-84. Улаанбаатар. 134; «Алс хол зориход аавын захисан үг» шүлэг. МУЗД-84. Улаанбаатар. 66; «Эцгийн гэрийн хоймор нар дагаж суугаад». МУЗД-84. Улаанбаатар. 95–96.
29. Цоодол Дөнгөтийн (2001). «Үр минь үр минь» шүлэг. МУЗД-72. Улаанбаатар. 79; «Орой Эрэнцэн» шүлэг. МУЗД-72. Улаанбаатар. 299–304.
30. Цэдэндорж Мишигийн (1998). «Хүний мөр» шүлэг. МУЗД-51. Улаанбаатар. 218–221.
31. Чилаажав Хайдавын (2004). «Аавдаа би хайртай» дууны шүлэг. МУЗД-108. Улаанбаатар. 428.
32. Шагдар Жамцын (1981). «Аавын хайр». Монголын шилдэг яруу найраг. Улаанбаатар.
33. Шагдарсүрэн Данзанямын (2002). «Эрдэнэ» шүлэг. МУЗД-88. Улаанбаатар. 21.
34. Ширчинсүрэн Мишигийн (1998). «Аав үхэл бид гурав» шүлэг. МУЗД-54. Улаанбаатар. 162–164; «Уужим энэ дэлхийд эцэг шиг хүн байх нь ээ би» шүлэг. МУЗД-54. Улаанбаатар. 183–184; «Хоёр морь аав бид дөрөв» шүлэг. МУЗД-54. Улаанбаатар. 165–168; «Хүүгийн хөлийн чимээ» шүлэг. МУЗД-54. Улаанбаатар. 88–92; «Эцгийн гэрийн гал» шүлэг. МУЗД-54. Улаанбаатар. 175.
35. Эрдэнэбаатар Хөөдөөгийн (2006). «Урианхайн хөх уулс». Монголын сонгомол яруу найраг. Улаанбаатар.
36. Эрдэнэбат Лувсанчүлтэмийн (2004). «Хүүдээ хэлэх шүлэг». МУЗД-108. Улаанбаатар. 279.
37. Эрдэнэ-Очир Арлааны (2004). «Дорноговь руу галт тэрэг хөдлөхөд» шүлэг. МУЗД-108. Улаанбаатар. 506.
38. Явуухулан Бэгзийн (1998). «Эцгийн дурсгалд» шүлэг. МУЗД-34. Улаанбаатар. 1998. 90–92; «Тэхийн зогсоол» дууль. МУЗД-34. Улаанбаатар. 293–297.
39. Байгалсайхан, С. (1995). Уран зохиол шинжлэлийн удиртгал. Улаанбаатар.
40. Батхуяг, П. (2006). Яруу найргаар ярилцахуй. Улаанбаатар.
41. Белинский, В. Г. (1947). Избранные сочинения. Т. 28, Москва.
42. Гаадан, Х. (1986). Зохист аялгууны толин дахь адилтгал зүйрлэл. Улаанбаатар.
43. Галбаатар, Д. (1996). Эрс эргэлтийн босгон дээр. Улаанбаатар.
44. Дашбалбар, О. (1991). Бурханы мэлмий. Улаанбаатар.
45. Лувсанцэрэн, Г. (2001). Төв үзлийн философийн онолын үндэс. Философийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалсан диссертаци. Улаанбаатар.
46. Монголын орчин үеийн уран зохиолын товч түүх (1968). Улаанбаатар.
47. Монголын сонгомол өгүүллэг (2007). Улаанбаатар.
48. Монголын сонгомол яруу найраг (2007). Улаанбаатар.
49. Монголын шилдэг өгүүллэгүүд (1971). Улаанбаатар.
50. Монголын шилдэг яруу найраг (1981). Улаанбаатар.
51. Сампилдэндэв, X. (1990) Яруу найргийн шинэ төлөв. Улаанбаатар.
52. Хүрэлбаатар. Л, (1989). Сонгодог уламжлал монгол яруу найраг. Улаанбаатар.
53. Цэнд, Д. (1972). Монголын орчин үеийн уянгын яруу найраг. Улаанбаатар.
54. Энхбаяр, С. (1995). Ирэх урсгал. Улаанбаатар.
55. Энхбаяр, С. (2019). Утга зохиолын онол. Улаанбаатар.
56. Явуухулан, Б. (1990). Түүвэр зохиол. Улаанбаатар.
57. Scovel, Th. (2000). Psycholinguistics. Oxford University Press, Oxford.
Рецензия
Для цитирования:
Өрнөхдэлгэр Д. Монголын нүүдэлчдийн уран зохиол дахь аавын дүр буюу хүн байхын учир. Nomadic civilization: historical research. 2021;1(4):60-80. https://doi.org/10.53315/2782-3377-2021-14-30-40-60-80
For citation:
Urnukhdelger D. The image of the father in Mongolian nomadic literature or why it is necessary to be a man. Nomadic civilization: historical research. 2021;1(4):60-80. (In Russ.) https://doi.org/10.53315/2782-3377-2021-14-30-40-60-80
Просмотров: 459
Послать статью по эл. почте 